Visheshan વિશેષણ

                               





    


                           વિશેષણ 
• વિશેષણ એટલેશું?
• જે શબ્દ પ્રાણી કે પદાર્થના ગુણ કે ક્રિયાને વર્ણવી તેના અર્થમાં વધારો કરે છે તેને વિશેષણ કહેવાય છે.
• વિશેષણ અને વિશેષ્ય : 
•        જે શબ્દ નામ એટલે કે સંજ્ઞાના અર્થમાં વધારો કરે છે તેને વિશેષણ       કહેવાય છે અને
• વિશેષણ જેનો ગુણ કે ક્રિયા દર્શાવે છે તેને વિશેષ્ય ‘ કહેવાય છે.
• જેમ કે     
•             ‘ ચતુર પુરુષ ” માં “ ચતુર ” એ વિશેષણ છે જે ‘ પુરુષ ‘ વિશેષ્યના ગુણને દર્શાવે છે.

•           જેમ કે
• રાતી ગાય સૌથી આગળ જાય છે.
• આ વર્ગમાં પચાસ વિદ્યાર્થી બેઠા છે.
• આકાશમાં ઝગમગતા તારા પ્રકાશે છે.
• તાજમહાલ સુંદર ઇમારત છે .
• મુંબઈ મોટું શહેર છે .
•               ઉપરના વાક્યોમાં અધોરેખિત શબ્દો અનુક્રમે રાતી, પચાસ, ઝગમગતા, સુંદર અને મોટું શબ્દો અનુક્રમે ગાય, વિદ્યાર્થી, તારા, ઇમારત અને શહેર શબ્દોના ગુણ કે ક્રિયા બતાવી તેમના અર્થમાં વધારો કરે છે માટે એ શબ્દોને વિશેષણ કહેવાય.

•                       
• વિશેષ્ય તરીકે વપરાતો શબ્દ નામ , સર્વનામ , વિશેષણ , ક્રિયાપદ , ક્રિયાવિશેષણ એમ કોઈ પણ હોઈ શકે
• જેમ કે – 
• સુરંગી હોંશિયાર છોકરી છે. ( નામ – વિશેષ્ય ) 
• તે સુંદર દેખાય છે . ( સર્વનામ – વિશેષ્ય ) 
•     મોટે ભાગે વિશેષણ વિશેષ્યની પહેલાં આવે છે પણ ઘણી વાર વિશેષ્ય પછી પણ વિશેષણ આવતું જોવા મળે છે. 
•    ઉદાહરણ તરીકે – 
• શિયાળ લુચ્યું હોય છે. ( વિશેષ્ય પહેલા , વિશેષણ પછી ) 
• આ મકાન સારું છે. ( વિશેષ્ય પહેલાં , વિશેષણ પછી )  

                                વિશેષણના પ્રકાર 

• વિશેષણના પ્રકાર જુદી જુદી રીતે પડે છે . 1 સ્વરૂપની રીતે વિશેષણના બે પ્રકાર : સ્વરૂપની રીતે વિશેષણના બે પ્રકાર પડે છે .
• (A)  વિકારી વિશેષણ 
• (B)   અવિકારી વિશેષણ
•     
•                             વિકારી વિશેષણ :-  
• જે વિશેષણના રૂપમાં વિશેષ્યના જાતિ અને વચનના ફેરફારને કારણે વિકાર આવે છે તે વિકારી વિશેષણ છે.
•       જેમ કે 
• સારો માણસ સૌને ગમે . ( નરજાતિ , પુલ્લિંગ )
• સારું કામ દીપી ઊઠે . ( નાન્યતરજાતિ , નપુંસકલિંગ ) . 
• સારા માણસ રેઢા નથી પડ્યા . ( બહુવચન ) 
•           સારો – સારી – સારું,             નઠારો – નઠારી – નઠારું,
•            મીઠો – મીઠી – મીઠું,              સુંવાળો – સુંવાળી – સુંવાળું,
•           નજીવો – નજીવી – નજીવું,      આખો – આખી – આખું . 
•     આમ જે વિશેષણમાં વિશેષ્યના જાતિ – વચન પ્રમાણે ફેરફાર થાય છે તે   વિકારી વિશેષણ કહેવાય છે . 
                                          અવિકારી વિશેષણ   
• જે વિશેષણના રૂપમાં વિશેષ્યના જાતિ – વચનને કારણે કોઈ ફેરફાર થતો નથી , વિકાર આવતો નથી તેને અવિકારી વિશેષણ કહેવાય .   
•        જેમ કે –
• હોશિયાર છોકરો બેઠો છે. ( નરજાતિ , એકવચન )
• હોશિયાર છોકરા ઓછા મળે છે. ( નરજાતિ , બહુવચન ) . 
• હોશિયાર છોકરી સૌને વહાલી લાગે. ( નારીજાતિ , એકવચન ) 
     એ જ રીતે –
       કઠોર , કઠણ , સુકુમાર , સામાન્ય , વિશેષ , બારીક , ફતેહમંદ , નિયમસર , સુંદર એ બધાં એવાં અવિકારી વિશેષણો છે જે વિશેષ્યના જાતિ – વચનમાં વિકાર આવે છતાં એ વિશેષણો અવિકારી રહે છે .
અર્થપ્રમાણે વિશેષણના પ્રકાર :
• (1)  ગુણવાચક વિશેષણ :
• સ્વાદવાચક વિશેષણ 
• રંગવાચક વિશેષણ :
• આકારવાચક વિશેષણ 
• (2)  સંખ્યાવાચક વિશેષણ 
•  
• (3) સાર્વનામિક વિશેષણ 
• દર્શક વિશેષણ
• પ્રશ્નવાચક વિશેષણ 
• (4) સાપેક્ષ વિશેષણ
• (5) પરિમાણવાચક વિશેષણ 
• (6) વિધેય વિશેષણ 



ગુણવાચક વિશેષણ : 
          જે વિશેષણ પ્રાણી કે પદાર્થનો ગુણ બતાવે છે તેને ગુણવાચક વિશેષણ કહેવાય છે .

 જેમ કે –
                         મને રંગીન ફૂલ ગમે છે . 
                         જો જાડા માણસ દોડી શકતો નથી .
        
 ઉપરના ઉદાહરણોમાંના અધોરેખિત શબ્દોમાંના વિશેષણ તેના વિશેષ્ય ( નામ ) ના અર્થમાં તેનો ગણ બતાવીને વધારો કરે છે તેથી તેને ગુણવાચક વિશેષણ કહેવાશે . 

વધુ ઉદાહરણો જોઈએ તો –
                 
                  ભલો છોકરો ,દયાળુ રાજા , સસ્તું અનાજ , ધર્મિષ્ઠ શેઠ , 
                 બુદ્ધિમાન માણસ , મીઠું સંગીત , સુંવાળું કપડું .



આ ગુણવાચક વિશેષણના પેટાપ્રકાર પણ પાડી શકાય .

                રંગવાચક વિશેષણ :

         રંગનો વિશેષ ગુણધર્મ બતાવતા એટલે કે રંગ દર્શાવતું વિશેષણ કહે છે . 

જેમ કે ,

• તે લાલ મરચું છે . 

• ચોમાસું આવતાં લીલાંછમ્ ખેતરો જોવા મળે છે . 

• સૂર્ય સફેદ તડકો લાવે છે , પીળો તડકો પણ લાવે છે .
•
•                   સ્વાદવાચક વિશેષણ :
•
• સ્વાદનો વિશેષ ગુણધર્મ બતાવતા એટલે કે સ્વાદ દર્શાવતું વિશેષણ પદ વપરાય ત્યારે તેને સ્વાદવાચક વિશેષણ કહે છે . 
•
• જેમ કે , – 
•
•      લીમડાનું કડવું ઔષધ ઉપયોગી છે . 
•
•     ગોળ વિના મોળો કંસાર , મા વિના સૂનો સંસાર , 
•
•        તેણે સ્વાદિષ્ટ ભોજન બનાવ્યું હતું . 
•
•        ખારો ખારો દરિયો , મીઠી મધુર નદી .
•
•
• આકારવાચક વિશેષણ : .
•  
•                ખાસ પ્રકારના આકારે સૂચવતા પદ દર્શાવતા વિશેષણો એટલે આકારવાચક વિશેષણ .
•                આ વિશેષણ આકાર સૂચવે છે . 
•
•     જેમ કે ,
•  
•                       કૃળિયાની દરેક બાજુ લાંબી દીવાલ હતી . 
•
•              શહેરમાં અનેક ગોળ બગીચા હતા . 
•
•             તેણે ચોરસ ફોટામાં ચિત્ર દોર્યું હતું 
• સંખ્યાવાચક વિશેષણ : 
સંખ્યા દર્શાવતું પદ નામના અર્થમાં વધારો કરે તેને સંખ્યાવાચક વિશેષણ કહે છે ,
 જેમ કે , 
      પાંચ , દસ , પંદર , પચ્ચીસ , પચાસ સંખ્યા દર્શાવે છે . તેવી જ રીતે ક્રમ દશવિતા વિશેષણો પણ સંખ્યાવાચક વિશેષણ ગણાય છે . 
જેમ કે , 
       પ્રથમ , દ્વિતીય , ત્રીજો , ચોથો , પહેલું , વચ્ચેનું , છેલ્લું વગેરે . 
અન્ય ઉદાહરણો : – 
1. ઝાડ નીચે પાંચ વિદ્યાર્થીઓ બેઠાં છે .
2. પરીક્ષામાં પચ્ચીસ વિદ્યાર્થીઓ બેઠાં હતા . 
3. બગીચામાં દસ બાંકડાંઓ મૂકેલા હતાં . 
4. આ ત્રણેય પાત્રો નાટકના નથી .
5. સાર્વનામિક વિશેષણ :
સર્વનામ તરીકે આવતું પદ નામના અર્થમાં વધારો કરે ત્યારે સાર્વનામિક વિશેષણ કહેવાય 

 તેઓ , તેમની , મારી , આપણું , અમારું વગેરે સર્વનામો છે . 

ઉદાહરણો :
• પારકી ખુશામત કરવી સારી નહીં . 
• અમારો પ્રવાસ આગળ ચાલ્યો .  
• અમે અમદાવાદ પહોંચી ગયા હતાં . 
• આપણું શહેર સંસ્કારી ગણાય છે .
સર્વનામના આધારે વિશેષણના નીચે મુજબના પ્રકારો પાડી શકાય . 
•દર્શક વિશેષણ : 
દર્શાવવાનું કાર્ય કરતાં સર્વનામો નામના અર્થમાં વધારો કરે ત્યારે દર્શક વિશે પણ બને છે , 

આ , ને , પેલું દર્શક સર્વનામો ગણાય છે . 

જેમ કે , 

• આ બાળકો મેદાનમાં રમતાં હતાં .
• તે ચિત્ર ઉન્સિલથી બનેલું છે . ‘ 
• પેલું ખેતર અનાજથી ભરેલું છે ,
• પ્રશ્નવાચક વિશેષણ :
• પ્રશ્નવાચક સર્વનામો વિશેષણ તરીકે પ્રયોજાય ત્યારે પ્રશ્નવાચક વિશેષણ બને છે . 

         જેમ કે , 

• કોણ માણસ વધુ પરિશ્રમ કરે છે ? 

• તમે શું વસ્તુઓ લાવ્યા છો ? 

• તેઓ કઈ જગ્યાએ જવાના છે ? 

• પરીક્ષામાં કેવા પ્રશ્નો પૂછવાના છે ?
• સાપેક્ષ વિશેષણ : 
સાપેક્ષ સર્વનામો વિશેષણ તરીકે પ્રયોજાય ત્યારે સાપેક્ષ વિશેષણ બને છે . 

સાપેક્ષ વિશેષણને સંબંધક વિશેષણ પણ કહે છે . 

જેમ કે , 

• જેવાં બી વાવશો તેવાં ફળ મળશે . 
• જે કામ કરો તે કામ વિચારીને કરો . 
• જેવો સંગ તેવો રંગ . 
• જે મહેનત કરે તે સફળ થાય .
• વિધેય વિશેષણ : 
જયારે વિશેષણ નામની પછી મૂકવામાં આવે ત્યારે તેને વિધેય વિશેષણ કહેવાય . 

જેમ કે ,

• પેલું મકાન સુંદર છે .
• તે ખેલાડી હોશિયાર છે . 
• તે ચોપડી દળદાર છે . 
• નદીનું પાણી શુદ્ધ છે . 
• તે ફૂલ રંગબેરંગી છે .
• પરિમાણવાચક વિશેષણ : 
•      પરિમાણ એટલે જથ્થો કે માપ , નામનો જથ્થો કે માપ દર્શાવતા પદો એટલે પરિમાણવાચક વિશેષણ. 
•             
• અડધીપળ, વિશાળ, અપાર, અપરંપાર, અનહદ,
• અતિ, અસીમ, અસંખ્ય, ખૂબ, વિપુલ, ઘણું, અલ્પ,
• અતિશય, અનેક, અધિક, જૂજ, જરાક, સહેજ, સર્વ,
• સમસ્ત, ભરપૂર, ભરચક, અઢળક વગેરે પરિમાણવાચક શબ્દો છે . 
•  
• ઉદાહરણો : 
• મને થોડાં ફળો આપો . 
• દુકાનમાં ફટાકડાનો વિપુલ જથ્થો પડ્યો હતો .
• સમસ્ત સૃષ્ટિ વરસાદથી તરબતર થઈ ગઈ હતી.
• રાજાના ભંડારમાં અઢળક સોનું હતું .
• ફળિયામાં વિશાળ વડનું ઝાડ હતું .
• સભામાં અસંખ્ય લોકો એકઠાં થયાં હતાં .
• ગઈ રાત્રીએ ખુબ વરસાદ પડ્યો હતો .
• ટ્રેન પહોંચવામાં થોડી વાર જ હતી . 
• નદીમાં ભરપુર પાણી આવ્યું હતું . 
• મારા કારણે તેને અધિક લાભ થયો હતો
• ઘણીવાર એવું પણ બને છે કે પરિમાણવાચક વિશેષણ તરીકે વપરાતા શબ્દ અનિશ્ચિત સંખ્યાવાચક ! વિશેષણ તરીકે પણ વપરાતો હોય છે એટલે આ બંને પ્રકારનાં વિશેષણ વચ્ચેનો તફાવત એનો અર્થ સમજીને જ નક્કી કરી શકાય છે.
•
• જેમ કે 
• 1 . મેં ઘણી ચા પીધી. ( પરિમાણવાચક વિશેષણ ) 
• 2 . ત્યાં ઘણી છોકરીઓ રમે છે. ( અનિશ્ચિત સંખ્યાવાચક વિશેષણ ). 
•                 પ્રથમ ઉદાહરણમાંનો ઘણી ’ શબ્દ ચાનું માપ દર્શાવે છે એટલે ત્યાં ‘ ઘણી ‘ વિશેષણ પરિમાણવાચક છે
•  
•               પણ બીજા ઉદાહરણમાંનો ‘ ઘણી ‘ શબ્દ છોકરીઓની અનિશ્ચિત સંખ્યાનો દર્શક હોઈ એ અનિશ્ચિત સંખ્યાવાચક વિશેષણ બને છે